Hierbij het derde en laatste deel van het ‘Overwegende’ dat ik schreef voor de eerstvolgende aflevering van het Tijdschrift voor Religie, Recht en Beleid. Voor het eerste en tweede deel, zie resp. hier en hier.
Is het voorstelbaar dat een panel in Nederland aan de hand van de criteria waarheid, menselijke waardigheid en algemeen welzijn tot een vergelijkbaar kritisch oordeel komt over aanhangige of al geldende wetgeving? Waarschijnlijk zou dat inderdaad het geval zijn met bijvoorbeeld het recent in de Eerste Kamer behandelde voorstel van de leden Paternotte, Kuiken, Ellemeet en Tellegen tot het schrappen van de verplichte minimale bedenktermijn voor de afbreking van zwangerschappen.[1]
Hetzelfde geldt voor de onlangs door de Tweede Kamer aangenomen initiatiefwet van GroenLinks, PvdA, D66 en VVD om het mogelijk te maken dat ook huisartsen de abortuspil verstrekken, hoe zorgvuldig het debat daarover ook mag zijn verlopen.[2] De beschermwaardigheid van het leven is een dermate centraal onderdeel geworden van de klassieke rechtstraditie zoals deze zich in de loop der eeuwen heeft ontwikkeld, dat rond het thema abortus weinig ruimte overblijft voor prudentie aan de zijde van de wetgever.
Bij een dergelijke conclusie zullen veel lezers zich enigszins ongemakkelijk voelen. Dan komt ineens het sentiment weer boven waar dit Overwegende mee begon. De overheid mag in een democratische rechtsstaat toch niet moraliseren, zeker wanneer het onduidelijk is niet of aan andere ‘personen’ schade wordt toegebracht? Behoort in een democratische rechtsstaat bovendien de wil van de meerderheid niet in principe maatgevend te zijn?
Dat het allerminst een theoretische kwestie betreft, bewijst het feit dat niet alleen in Nederland, maar onder andere ook in de Verenigde Staten dit jaar opnieuw over abortus wordt besloten. Het Amerikaanse Hooggerechtshof zou zelfs het abortus liberaliserende arrest-Roe t. Wade uit 1973 kunnen ongedaan maken. Dichter bij huis stelde de Franse president Macron onlangs voor het recht op abortus te verankeren in het EU-Handvest van de grondrechten.[3]
Dergelijke kwesties stellen democratische rechtsstaten voor een lastig probleem. Enerzijds vindt bijvoorbeeld in Nederland een meerderheid het niet meer van deze tijd dat ‘objectieve’, inhoudelijke toetsstenen voor wetgeving grenzen zouden kunnen stellen aan wat een democratische meerderheid besluit.[4] Het is niet voor niets dat de klassieke rechtstraditie sinds enkele decennia ook hier op de achtergrond is geraakt.
Anderzijds voelt menigeen toch ook wel aan dat het evenmin heel bevredigend is dat een democratische meerderheid in alle gevallen de doorslag geeft. Natuurlijk bestaan er nog de mensenrechten als een vorm van ‘hoger recht’. Het voorstel van Macron laat evenwel zien dat het eventueel gewoon mogelijk is om een recht toe te voegen als er over de strekking van een ander recht, zoals het recht op leven, inmiddels anders wordt gedacht.
Het is, ongeacht ieders persoonlijke stellingname in deze complexe en gevoelige materie, voor een tijdschrift over religie, recht en beleid fascinerend om te zien dat het debat over inhoudelijke toetsstenen voor wetgeving internationaal weer opleeft. Aldus bezien, is het enigszins paradoxaal dat in dit nummer Jurn de Vries de discussie over een meer substantiële algemene bepaling of preambule dan nu voorligt, juist nu een gelopen race acht.
[1] Kamerstukken I 2021/22, 35737, nr. B.
[2] 34891. Zie https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/wetsvoorstellen/detail?id=2018Z03305&dossier=34891#activity-2022a02224.
[3] ‘French President Emmanuel Macron’s Speech at the European Parliament – Strasbourg, 19 January 2022’, https://presidence-francaise.consilium.europa.eu/en/news/french-president-emmanuel-macron-s-speech-at-the-european-parliament-strasbourg-19-january-2022/.
[4] Vgl. ‘Ontkerkelijking leidt tot nieuwe verhoudingen in de samenleving’, scp.nl, 24 maart 2022.
Hans-Martien ten Napel 