In zijn bespreking, getiteld “Het ene liberalisme is het andere niet”, schrijft hoofdredacteur van Christen Democratische Verkenningen Marc Janssens onder meer:
“En dan is er nog een derde vorm van liberalisme, een die vaak gepaard gaat met het begrip ‘democratie’, wat – zeker in de Engelse woorden (liberal democracy) – gezamenlijk staat voor de democratische rechtsstaat: vrije verkiezingen, onafhankelijke rechtspraak, vrije pers en voldoende ruimte voor oppositionele krachten. Deze vorm van liberalisme wordt ook door socialisten en christendemocraten omarmd, die daarmee zonder schroom kunnen verklaren dat ze aanhangers van de liberale democratie zijn, zonder daarmee aan te geven of ze de (neo) liberale politieke of culturele overtuiging zijn toegedaan.”
Tegen het einde van de recensie plaatst hij echter zelf vraagtekens bij deze stelling:
“De spannendste vraag in de bundel stelt Patrick Overeem (…). Overeem vraagt zich af in hoeverre de verschillende vormen van liberalisme aan elkaar gerelateerd zijn. ‘Is er niet een inherent verband tussen de individuele rechten en rechtsstaat enerzijds en het individualisme, materialisme en atheïsme anderzijds? Leidt acceptatie van het een niet onvermijdelijk tot het ander?’ Met andere woorden: is de ene vorm van liberalisme een voorwaarde voor de andere en wellicht ook vice versa? In mijn eigen woorden: moeten we progressiefliberaal zijn dan wel worden om ook de verworvenheden van de democratische rechtsstaat te behouden?
Dat deze vraag niet denkbeeldig is en zelfs politiek actueel, liet onlangs GroenLinks-Kamerlid Corinne Ellemeet zien, toen ze in Buitenhof stelde dat de abortuswetgeving de kanarie in de kolenmijn van de democratie is. ‘In landen waar de democratie onder druk staat, kijk naar Polen en Hongarije, daar staat ook het recht op abortus onder druk of is zelfs al afgeschaft. Dat is geen toeval’, aldus de politica. Conservatieve krachten die zich tegen abortus verzetten – zelf wil GroenLinks abortus uit het Wetboek van Strafrecht halen, zei Ellemeet in dezelfde uitzending – vormen daarmee een ondermijning van de democratische rechtsstaat.
Deze opvatting – cru geformuleerd: je bent alleen een goede democraat als je je achter de verworvenheden van een progressief-cultureel liberalisme schaart – is mijns inziens een gevaarlijke ontwikkeling, en ze druist ook in tegen het heldere onderscheid tussen de vormen van liberalisme dat in de bundel van het Thijmgenootschap wordt gemaakt. In feite zet Ellemeet bepaalde opvattingen politiek buitenspel en meent ze dat de eigen visie als enige neutrale opvatting bij een democratische rechtsstaat hoort. Dat getuigt eerder van een antidemocratische instelling dan van een democratische, die juist gericht zou moeten zijn op pluriformiteit, maar miskent bovendien dat het liberalisme in zijn geschiedenis zelf andere visies op de verhouding tussen individu en samenleving kende.”
Janssens besluit zijn recensie als volgt:
“Het radicale midden overzee gaat op dit actuele vraagstuk niet verder in, maar levert wel waardevol materiaal om actuele debatten van diepgang te voorzien. Nu zien we in dat de uitwassen van het neoliberalisme kunnen schuren met de rechtsstaat omdat burgers in de knel komen, terwijl velen lange tijd dachten dat er voor dit neoliberalisme geen alternatief was. Evenzo kunnen we de democratische rechtsstaat niet plichtmatig koppelen aan de zogenaamde verworvenheden van het progressiefliberalisme, eenvoudig omdat ook die verworvenheden op grenzen stuiten en gecorrigeerd kunnen worden door postliberaal en christendemocratisch denken. Als de bundel van het Thijmgenootschap iets duidelijk maakt is het dit: het ene liberalisme is het andere niet, en daarmee is ook de ene postliberalist de andere niet.”
Lees de hele recensie hier: https://www.tijdschriftcdv.nl/inhoud/tijdschrift_artikel/CD-2022-2-22/Het-ene-liberalisme-is-het-andere-niet.
De bundel Het radicale midden overzee. Verkenningen van het postliberalisme, die vorig jaar onder redactie van Patrick Overeem en mij in de reeks Annalen van het Thijmgenootschap verscheen, is hier verkrijgbaar.
Hans-Martien ten Napel 